estymacja zadania II stacjonarne, Ekonomia, Wnioskowanie statystyczne, Wnioskowanie statystyczne
Etapy tworzenia informacji radiowej - M. Świętosławski, Dziennikarstwo i komunikacja społeczna - I rok, Gatunki Dziennikarskie Radiowe
Etnografia lokalnych znaczeń. Monografia społeczności lokalnej okolic Dziewieniszek na Wileńszczyźni, !!! ART (Sztuka) Newest, Kultura i sztuka
etyka biznesu- Materiały z wykładu (Wrocław), STUDIA, Studia ekonomiczne, etyka gospodarcza
Europejska Karta Spoleczna - zrewidowana, BHP, Regulacje prawne w zakresie bhp i ochrony pracy
Etyczny wymiar globalnego rozprzestrzeniania się epidemii AIDS, Epidemie, pandemie, choroby społeczne
Even Finanse Zdrowe I Skuteczne, nauka, polityka społeczna, polityka (Dyziocha)
Europejski Fundusz Społeczny w Polsce - poradnik dla projektodawców (2004), Unia Europejska
ESzCz VAR VEqCM2, Ekonometria szeregów czasowych, Welfe, eszcz
Etapy procesu negocjacjacji, Ekonomia UEK, rok2, semestr4, Negocjacje
ESJakoKategoria, Politologia, Ekonomia społeczna
[ Pobierz całość w formacie PDF ]Małopolska Szkoła Administracji Publicznej
Akademii Ekonomicznej w Krakowie
Jerzy Hausner
EKONOMIA SPOŁECZNA
JAKO KATEGORIA ROZWOJU
Wersja robocza
Kraków, styczeń 2007
Partnerstwo na Rzecz Rozwoju „W poszukiwaniu polskiego modelu ekonomii społecznej”
Partner: Małopolska Szkoła Administracji Publicznej Akademii Ekonomicznej w Krakowie
31-009 Kraków, ul. Szewska 20/3 | T/F: (+ 48 12) 422 69 19, T. (+ 48 12) 292 68 99
e-mail: msap@ae.krakow.pl | http: www.msap.ae.krakow.pl | www.ekonomiaspoleczna.pl
a. Systemowe usytuowanie ekonomii społecznej
Posługiwanie się pojęciem „ekonomii społecznej” jest dyskusyjne. Nie próbuję jednak
rewidować tej kwestii. Tak się utarło i tak pewnie juŜ zostanie, Ŝe w Polsce uŜywamy tego
bezrefleksyjnego tłumaczenia. Trzeba jednak stale pamiętać, Ŝe w przypadku „ekonomii
społecznej” nie tyle idzie o jakieś nowe podejście do ekonomii, czy jej odrębną gałąź, ile o
określony segment działalności gospodarczej ulokowany w trójkącie, którego boki
wyznaczają – gospodarka rynkowa, społeczeństwo obywatelskie i państwo demokratyczne.
Wpisując „ekonomię społeczną” w ten trójkąt, sygnalizujemy, Ŝe z załoŜenia ma ona – jak to
ujmuje W. Kwaśnicki [2005: 12] - sprzyjać godzeniu odmiennych racjonalności
przypisywanych - rynkowi (racjonalność alokacyjna), państwu (racjonalność dystrybucyjna) i
społeczeństwu (racjonalność solidarności).
Za takim podejściem zdaje się teŜ opowiadać K. Wygnański [ 2006: 39-41] w „Raporcie
otwarcia” sztandarowego projektu „W poszukiwaniu polskiego modelu ekonomii społecznej”.
MoŜna tam przeczytać, Ŝe z punktu widzenia relacji do państwa i rynku ekonomię społeczną
moŜemy pozycjonować na kilka sposobów:
Po pierwsze, jako alternatywę zarówno w stosunku do rozwiązań czysto rynkowych, jak i
nadmiernej etatyzacji gospodarki. W tym nurcie mieszczą się teŜ specyficznie rozumiane
zasady wymiany, które mają być radykalną alternatywą dla rynku.
Po drugie, ekonomię społeczną moŜna widzieć jako specyficzną metodę uczestnictwa w
rynku. W tym przypadku chodzi raczej o ewolucyjne niŜ rewolucyjne zmiany, które mają
pojawić się tam, gdzie ujawniają się słabe strony rynku i nieskuteczność działań
administracyjnych.
Przy czym autor tego kluczowego raportu dodaje, Ŝe prezentowane w nim rozwaŜania
poświęcone będą praktycznie tylko temu drugiemu spojrzeniu.
Segment gospodarki nazywany „ekonomią społeczną” próbowano wielokrotnie
charakteryzować i definiować. Czyni się to zazwyczaj przez odwołanie do: wartości, które
stanowią punkt odniesienia dla działania podmiotów tego sektora, ich specyficznych celów
oraz właściwych im form prawnych.
Takie podejście przedstawił między innymi B. Roelants [2002], syntetyzując zresztą
propozycje innych autorów. W wymiarze wartości - jego zdaniem – „ekonomię społeczną”
charakteryzują:
·
solidarność i spójność społeczna,
·
odpowiedzialność społeczna i zaangaŜowanie,
·
demokracja i uczestnictwo,
·
autonomia i niezaleŜność.
W odniesieniu do celów B. Roelants podkreśla, Ŝe podmioty ekonomii społecznej są
nastawione na zaspokajanie potrzeb, których nie mogą wypełnić inne sektory. Są to: spójność
społeczna i równowaga oraz konstrukcje społeczeństwa pluralistycznego, uczestniczącego,
demokratycznego i opartego na solidarności. Natomiast za typowe formy ekonomii
społecznej autor ten uznaje – spółdzielnie, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych oraz
prowadzące działalność gospodarczą stowarzyszenia.
2
Wydaje się, Ŝe tego typu ujęcia niezbyt precyzyjnie określają specyfikę ekonomii społecznej i
odróŜniają ją od gospodarki prywatnej oraz gospodarki publicznej. Pod wieloma określeniami
mającymi charakteryzować ekonomię społeczną kryje się mało treści. Takie nieprecyzyjne i
rozszerzające podejście cofa nas wstecz do XIX-wiecznego rozumienia ekonomii społecznej
jako pojęcia obejmującego wszystko, co będąc zjawiskiem ekonomicznym ma społeczny
wymiar oraz będąc zjawiskiem społecznym ma ekonomiczny wymiar, a więc rozumienia
ekonomii społecznej jako specyficznego podejścia do ekonomii politycznej [Defourny,
Develtere 2006].
Od gospodarki prywatnej odróŜnia ekonomię społeczną przede wszystkim to, Ŝe jej podmioty
nie są nastawione na zysk, lecz na realizację celów społecznych, z których najwaŜniejszym
jest przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu. Natomiast od gospodarki publicznej
ekonomię społeczną odróŜnia to, Ŝe jej podmioty nie są kontrolowane przez administrację
publiczną, lecz przez obywateli i/lub organizacje obywatelskie oraz Ŝe zasadniczo nie oferują
dóbr i usług publicznych, dostępnych dla wszystkich obywateli, lecz dobra i usługi, które
bezpośrednio lub pośrednio (dochody przeznaczane na cele społeczne) przynoszą korzyści
określonej grupie beneficjentów, którymi z zasady są osoby defaworyzowane. Specyfika
ekonomii społecznej tkwi w tym, Ŝe społeczne są cele działania jej podmiotów i mechanizmy
kontrolowania działalności.
JeŜeli – jak czyni to R. Towalski [xxxx: 5] - przyjmuje się, Ŝe ekonomia społeczna:
·
generuje miejsca pracy o wysokiej jakości i ulepsza poziom Ŝycia,
·
oferuje ramy dla nowych form przedsiębiorczości i pracy,
·
odgrywa bardzo waŜną rolę w rozwoju lokalnym i spójności społecznej,
·
bierze udział w tworzeniu stabilności i pluralizmu ekonomii rynkowej,
odpowiada wartościom i strategicznym celom Unii Europejskiej: spójność społeczna,
pełne zatrudnienie i walka przeciwko biedzie i wykluczeniom społecznym,
demokracja uczestnicząca, lepsze rządy i stały rozwój -
to powstaje pytanie, czy tego wszystkiego nie da się podłoŜyć pod „małą i średnią
przedsiębiorczość”, a moŜe i nowoczesną gospodarkę opartą na wiedzy w ogóle.
·
O obrazie i znaczeniu ekonomii społecznej decyduje nie tyle wzniosłość, ile przyziemność.
To nie jest gospodarka wielkich gabarytów i ambicji. To najczęściej działalność w skali
mikro, lokalnie zakorzeniona i podejmowana z myślą o bezradnych i wykluczonych, to
działalność gospodarcza dla tych i z tymi, którzy o równości szans - nawet jeśli słyszeli -
mogą jedynie pomarzyć.
Tym bardziej zdumiewa frazeologia, która przypisuje ekonomii społecznej konkurencyjność
[Ekonomia 2005]. Gdyby rzeczywiście jej podmioty miały uczestniczyć w rynkowej
konkurencji i być konkurencyjne, to z pewnością nie byłyby społeczne w Ŝadnym z
wyróŜnionych sensów. To nie oznacza, Ŝe ekonomia społeczna nie moŜe być przedsiębiorcza,
innowacyjna i wykazywać przewagę efektywności wobec innych form gospodarowania, ale to
wszystko odnosi się tylko do tych obszarów społecznych, z którymi sektor publiczny sobie
nie radzi a sektor prywatny nie jest zainteresowany, bo nie generują trwałego zysku.
Relatywna przewaga ekonomii społecznej wynika między innymi ze specyficznych dla jej
organizacji form zatrudnienia (w tym wolontariatu), które znacznie obniŜają koszty pracy.
Jednocześnie przedsiębiorcy społeczni generują innowacje związane wykorzystaniem
zasobów dotychczas nie spoŜytkowanych lub niedocenionych (szczególnie związanych z
kapitałem społecznym) oraz kreowaniem nowych usług społecznych lub nowych sposobów
3
dostarczania tradycyjnych usług. [Leadbeater 1997].
Zwolennicy ekonomii społecznej nie powinni przeciwstawiać jej gospodarce rynkowej i
demokratycznemu państwu. Nie powinni odrzucać tych instytucji jako liberalnych w
odróŜnieniu do ekonomii społecznej i społeczeństwa obywatelskiego jako instytucji
solidarnych. Jeśli ma rację I. Iłowiecka-Tańska [2006], iŜ: „Wolny rynek jest zatem z
perspektywy społeczników podobnym zagroŜeniem dla programu społecznej zmiany, jakim w
innym wymiarze, jest aparat administracji państwowej. I konkurencja swobodnego
kapitalizmu, i styl działania administracji centralnej, w świecie pojęciowym działaczy
uznawane są za instytucje niszczące międzyludzkie więzi”, to tak myślący orędownicy
ekonomii społecznej schodzą na pozycje doktrynerskie i utopijne. A wówczas jak P.
Wolkowinski [2006] lansują pogląd, Ŝe ekonomia społeczna jako „ekonomia
solidarnościowa” poprowadzi ludzkość od relacji „pieniądz za pieniądz” w kierunku
„prawdziwych relacji wzajemnościowych”.
W moim przekonaniu w ekonomii społecznej nie idzie o to, aby gospodarkę prywatną oraz
gospodarkę publiczną przenicować na „społeczną modłę” i zmienić kapitalizm właścicieli
(
shareholding capitalism
) w kapitalizm interesariuszy (
stakeholding capitalism
), co się
marzyło wielu starym i nowym socjalistom (w tym brytyjskim labourzystom u progu rządów
Tony Blaira), ale aby umoŜliwić rozwiązywanie, a przynajmniej łagodzenie problemów
społecznych, które nieuchronnie generuje rynek i państwo. I jeśli to się udaje, choćby
częściowo, to niewątpliwie ekonomia społeczna moŜe przyczyniać się takŜe do jakiejś
modyfikacji (ewolucji) gospodarki prywatnej i gospodarki publicznej, a tym samym
długotrwałego rozwoju społeczno-gospodarczego. Trafnie podkreśla W. Kwaśnicki [2005:
11], Ŝe ekonomia społeczna jest komplementarna w relacji do rynku i państwa. Nie jest więc
odrębnym typem gospodarowania, systemową alternatywą gospodarki prywatnej, lecz jej
stosunkowo wąskim uzupełnieniem. I taką musi pozostać, aby być społeczną: nie moŜe ani
substytuować, ani wypierać rynku. Co takŜe dotyczy gospodarki publicznej.
4
Schemat 1: Systemowe usytuowanie ekonomii społecznej
PA
Ń
STWO
Przedsiębiorstwo
społeczne
Ekonomia
społeczna
Trzeci
sektor
RYNEK
SPOŁECZE
Ń
STWO
OBYWATELSKIE
komercyjne
społeczne
Źródło: opracowanie własne, przy wykorzystaniu schematu zaproponowanego przez V.
Pestoffa [1996: 9].
PowyŜszy schemat sygnalizuje, Ŝe ekonomia społeczna jest obszarem, w którym przenikają
się podstawowe segmenty systemu społecznego. Choć najmocniej związana jest z
organizacjami społeczeństwa obywatelskiego (trzeci sektor), to jednocześnie mieszczą się w
niej określone działania sektora publicznego (np. polityka zatrudnienia i polityka integracji
społecznej) oraz sektora prywatnego (np. społeczna odpowiedzialność biznesu). [Rymsza
2005: 4].
b. Cechy wyró
Ŝ
niaj
ą
ce ekonomii społecznej
Stała Europejska Konferencja Spółdzielni, Towarzystw Ubezpieczeń Wzajemnych,
Stowarzyszeń i Fundacji uznała, Ŝe [Leś 2005: 37]: „Organizacje gospodarki społecznej są
podmiotami gospodarczymi i społecznymi aktywnymi we wszystkich sektorach. WyróŜniają
się celami i szczególną formą przedsiębiorczości. Gospodarka społeczna obejmuje
organizacje takie, jak spółdzielnie, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych, stowarzyszenia i
fundacje. Ich aktywność jest wyraźna zwłaszcza w dziedzinie zabezpieczenia społecznego,
wyŜywienia, bankowości, ubezpieczeń, produkcji rolnej, spraw konsumenckich, aktywności
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
