Eugeniusz Obarski-Kierkegaard , e-book, Filozofia, Obarski Eugeniusz
Etyka w biznesie - podsumowanie, Filozofia i Etyka
Etienne Balibar- Co zostało ze szkoły Althussera - wywiad z Balibarem, Filozofia
Etienne Balibar- Co zostało ze „szkoły Althussera” - wywiad z Étienne Balibarem, filozofia
Ewolucja epistemologii w XX wieku, Filozofia, Prof. dr hab. Stanisław Judycki
Etienne Trocme - Pierwsze kroki chrześcijaństwa, Religia, filozofia i pokrewne
Estetyka filozoficzna Żelazny Mirosław PEŁNA WERSJA, E-booki(1)
Erich Fromm - O Sztuce Milosci, Polonistyka, Filozofia
esej filozoficzny k2, Ezoteryka, Wing Makers
esej filozoficzny k1, Ezoteryka, Wing Makers
Etnofilozofia, filozofia, PEF opracowania tematów
[ Pobierz całość w formacie PDF ]PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu
•
Pocz¡tkietnofilozofii
•
Wynikibada«etnofilozoficznych
–
Rekonstrukcjakoncepcjifilozoficznych
–
Uzgadnianieznaczeniapoj¦¢
–
Problem¹ródełimetod
–
Wkłade.domy±lizachodniej
•
Nurtyfilozofiiafryka«skiej
–
Nurtm¡dro±ciowy
–
Nurtnacjonalistyczno-ideologiczny
–
Nurtprofesjonalny
–
Nurtetnolingwistyczny
–
Nurtnarracyjny
•
E.pozaAfryk¡
ETNOFILOZOFIA
(niekiedy:etno-logika;gr.¡jnoc[ethnos]—lud,gromada,
plemi¦)—nurtwfilozofiiwspółczesnejwywodz¡cysi¦zdyskusjinadzagad-
nieniemsamegofaktuistnieniafilozofiiafryka«skiej,głosz¡cyistnieniewła±ci-
wejdlaró»nychludówiras„filozofiietnicznej”,przechowanejwpodaniach,
mitach,przysłowiach,ba±niachoraznormachzachowa«,obrz¦dach,obycza-
jach,instytucjachspołecznychiwj¦zyku,któramo»ezosta¢stamt¡dwydobyta
przezfachowegoetnologa-antropologazzastosowaniemfilozoficznychmetod
analizysymbolicznej;metodaprowadz¡cadowydobyciaowychtre±ci.
Pocz¡tkietnofilozofii.
Termin„etnofilozofia”wprowadziłKameru«czyk
M.Towa(1971),abyoznaczy¢nimtrendwewspółczesnejmy±liafryka«skiej,
zainspirowanypracamiM.Griaule’a
Masquesdogons
(P1938,1994
4
)i
Dieud’eau.
EntretiensavecOgottemmêli
(P1948,1987)orazP.Tempelsa
Bantoe-philosophie
(wersjafranc.
Laphilosophiebantoue
,Elizabethville1945),arozwijanyod1947do
dzi±zwł.nałamachczasopisma„Présenceafricaine”.Zawieraonzało»enie,»e
wtradycyjnejm¡dro±ci(wierzeniach,podaniachitp.),instytucjachspołecznych
ij¦zykachAfrykizawartyjestokre±lonysystemmetafizycznyiokre±lona
ideologia,wyra»aj¡cekwintesencj¦afryka«skiegopodej±ciado±wiata.Podej±cie
topostrzegacało±¢filozofiiafryka«skiej(subsaharyjskiej)raczejjakoopis
rzeczywisto±ci,ni»jakologiczn¡dyskusj¦nadni¡,ijakoto,cojestmy±l¡
wspóln¡(penséecommunale),aniejakozbiórmy±liposzczególnychjednostek.
Nurtten—jakcałafilozofiaafryka«ska—uprawianywył¡czniewj¦zykach
zachodnich,odpocz¡tkudzielisi¦nafrankofo«skiianglofo«ski;ł¡czenieobu
zacz¦łosi¦dopierowlatach90.XXw.Wbrewpierwotnymnadziejomnie
doprowadziłondowykształceniasi¦terminologiianiliteraturyfilozoficznej
wnawetnajbardziejwykształconychj¦zykachafryka«skich.
WbrewstwierdzeniomL.Lévy-Bruhla,»eAfrykanieniebylinigdyinies¡
wstanierozwin¡¢kulturykierowanejrozumem,i»e,wobecniemo»liwo±cidia-
logufilozoficznegoioczywistegonieistnieniatradycjisystemówfilozoficznych,
sytuacjawAfrycejestsytuacj¡nietylemy±leniaprzedfilozoficznego,ileniefilo-
zoficznego,Griaulestarałsi¦napodstawiedanychetnograficznychwykaza¢sy-
tuacj¦odwrotn¡.Dogoni,mieszkaj¡cynadgórn¡Wolt¡iNigrem(BurkinaFaso
etnofilozofia
1
PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu
iMali),posiadalipełnysystemkosmogoniczny,m.in.zapisywanywsymbolicz-
nychrysunkach,którybyłwzorcemdlaichorganizacjispołecznej.Griauleod-
szedłodetnografiiopisowejiproponowałstosowaniemetodantropologicznych
ifilozoficznychdlabadaniawytworówsymbolicznych.wiatopogl¡ddaj¡cysi¦
zrekonstruowa¢zwierze«,instytucjispołecznych,j¦zykaitp.,Griauleuznałza
dogo«skisystemkosmologiczno-kosmogoniczny,alenieo±mieliłsi¦wprostna-
zwa¢gofilozofi¡dogo«sk¡.Tempels,wodniesieniudodanychzinnegoobszaru
Afryki(rekonstruuj¡contologicznepodstawyorganizacjispołecznejpołudnio-
woafryka«skichplemionBantu)u»yłju»nazwy„filozofiabantuska”,coda-
łoimpulsdyskusjomsamychAfryka«czyków.Pierwszedziełaetnofilozoficzne
tworzylimisjonarzekatoliccyiichuczniowiewykształceniwRzymieiLouva-
in:A.Kagamé,
Laphilosophiebantu-rwandaisedel’Être
(Bru1956);A.Makarakiza,
LadialectiquedesBarundi
(Bru1959)F.M.Lufuluabo,
Versunethéodicéebantoue
(Lv1962);V.Mulago,
Unvisageafricainduchristianisme
(P1965).Nałamach
czasopisma„CahiersetColloques”pojawiłysi¦(1957–1963)licznedyskusjena
tematmy±liafryka«skiejijejstosunkudochrze±cija«stwa.UczniowieGriau-
le’azdobywalinowedaneetnograficzne,aL.S.Senghor(senegalskikról-poeta,
1960–1980prezydentSenegalu)dostarczyłideologicznegomateriałudodyskusji
natematto»samo±cimurzy«skiej(négritude).Pojawiłysi¦pierwszepublikacje
anglofo«skieoorientacjietnofilozoficznejw±róduczniówE.E.Evansa-Pritchar-
da(autora
Witchcraft,OracleandMagicamongtheAzande
,Ox1937,1976):
African
Worlds
,oprac.D.Forde(Lo1954,H1999);
AfricanSystemsofThought
,oprac.
M.Fortes,E.Dieterlen(Lo1965)iuznawanezanajwa»niejsz¡anglofo«sk¡pra-
c¦etnofilozoficzn¡do1980
AfricanReligionsandPhilosophy
J.S.Mbitiego(Lo
1969,Ox1990
2
).
Rozwijasi¦socjologiaafryka«ska(G.Balandieriuczniowie),wieluAfry-
ka«czykówprzyje»d»adoEuropy,bystudiowa¢antropologi¦jakopodsta-
w¦zrozumieniawłasnychkorzeni.Odmomentuodzyskiwanianiepodległo±ci
przezkrajeafryka«skiee.wkraczanietylkonaafryka«skieuniwersytetyifa-
kultetyteologiczne,alenp.poprzezfrankofo«skisystemszkolnictwatak»edo
szkół±rednich.Najwi¦kszyrozwójpracetnofilozoficznych(afryka«skich)przy-
padanapocz¡teklat90.XXw.,zwł.wRPA,Nigerii,GhanieiSenegalu.Naj-
wybitniejszymiprzedstawicielamitegonurtus¡dzi±K.Wiredu,H.O.Oruka
(pomimostanowiskabardzokrytycznegoiodej±ciawkierunkutzw.filozofii
m¡dro±ciowej)czyK.A.Appiah(tworz¡cywUSA).WUSApojawiłsi¦nurtet-
nofilozoficznywła±ciwydlaoralnejtradycjiafroameryka«skiej,czyliMurzynów
zamieszkałychwAmerycePłn.,zw.dlaodró»nieniaodfilozofiiafryka«skiej—
filozofi¡africana(Africanaphilosophy).
Wynikibada«etnofilozoficznych.
Rekonstrukcjakoncepcjifilozoficznych.
Wwynikubada«etnofilozoficznych,pozakosmologi¡Dogonówionto-socjolo-
gi¡Bantu,dokonanorekonstrukcjifilozofiibytuRwandyjczyków(A.Kagamé),
filozofiiosobyYorubów(I.Layele),filozofiimoralnejWolofów(O.Sylla),ne-
groafryka«skiejfilozofiiistnienia(B.Fouda),kenijskiejkoncepcjispołecze«stwa
(K.Gyekye),kosmologii,ontologiiiepistemologiiAkanów(K.Wiredu),episte-
mologiiluduChewa(D.N.Kaphagawani),estetykiIgbo-Yoruba(I.C.Onyewu-
enyi),południowoafryka«skiejteoriipartycypacji„ubuntu”(R.KhozaiL.Mbi-
gi),afryka«skiejkoncepcjiprzyczynowo±ci(G.S.Sogolo),afryka«skiegohu-
etnofilozofia
2
PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu
manizmu(E.Mphahlele).Podstawowasiatkapoj¦ciowaustalonawtensposób
to:holistycznawizja±wiata,przekraczaj¡caopozycjesacrum—profanum,natu-
ra—kultura,materia—duch,przyrodzone—nadprzyrodzone;animizmian-
tropomorfizmwstosunkudosiłprzyrodyiBoga,ro±linizwierz¡t.Bóguwa»any
jestraczejzaarchitekta±wiatani»stwórc¦znico±ci.Bytjestraczejenergi¡(si-
ł¡»yciow¡)ni»substancj¡,istnienieraczejprocesemni»trwałymaktem,umysł
(iserce)raczejdyspozycj¡(mo»liwo±ci¡)ni»substancjalniepoj¦t¡cz¦±ci¡składo-
w¡człowieka.W±wiecieistniej¡ró»netypyprzyczynowania—obokfizycznych
(wblisko±ciprzestrzennejinast¦pstwieczasowym)tak»educhoweisymbolicz-
ne(magiczne);liczneduchyotaczaj¡człowieka,wtymduchyprzodków,które
nale»¡dojegospołeczno±ci.Człowiek,zło»onyzwieludusziciała,realizu-
jesi¦tylkowpełnejharmoniiwszystkichtychelementów;relacyjnebytowa-
nieczłowiekawspołecze«stwiejestpodstawow¡form¡jegoistnienia.Tradycja,
któraoznaczazgodno±¢zesw¡grup¡społeczn¡,decydujeosposobiereago-
wanianarzeczywisto±¢.Rzeczywisto±¢mo»eby¢poznawananaró»nesposoby,
przyczymsposóbsymbolicznymo»emie¢wy»sz¡warto±¢odrealnego.Po-
znaniejestaktemspołecznym,nieindywidualnym.Tak»eprawdajestpoj¦ciem
społecznym,jestaktemszukaniaprawdziwo±ciiuzasadnianiajej,anierelacj¡
poznaniazrzeczywisto±ci¡;przeciwie«stwemprawdyniejestfałsz,leczkłam-
stwo.Społecze«stwo,natura,siły»yciowe,duchyiBógodgrywaj¡jednakowo
wa»n¡rol¦wnormowaniumoralnejodpowiedzialno±ciczłowieka;człowiekma
obowi¡zekuczestniczy¢w»yciuspołecze«stwa,natury,±wiata—poprzezpod-
stawow¡solidarno±¢.
Uzgadnianieznaczeniapoj¦¢.Wielezustalonychpoj¦¢porówny-
wanychjestdopoj¦¢zmy±lizachodniej—odSokratesa,Arystotelesai±w.Au-
gustynapoKołoWiede«skie,A.TarskiegoiH.Skolimowskiego.Cho¢niektóre
przypadkianalogii(np.porównanieklasgramatycznychj¦zykakinyarwanda
zkategoriamifilozoficznymiArystotelesa)s¡zbytdowolneinieuprawomocnio-
ne,bymo»najebyłotraktowa¢powa»nie,tozpunktuwidzeniahistoryczno-
filozoficznegowniektórychprzynajmniejwypadkach(np.Dogonów,b¦d¡cych
prawdopodobniepochodzenianubijskiego,głosz¡cychteori¦czterech»ywio-
łów,którepowstałyzpierwotnegoskondensowaniamateriiienergii)niemo»-
nacałkiemwykluczy¢wpływówmy±li±ródziemnomorskiej(wtymwypadku
staroegip.ihellenistycznej)namy±lAfrykisubsaharyjskiej.Dlabardziejideolo-
gicznychprzedstawicielie.afryka«skiejnieb¦dziewtymnicdziwnego,gdy»
wł¡czaj¡onidofilozofiiafryka«skiejnietylkoe.malgask¡(cho¢mieszka«cy
Madagaskarus¡ludemmalajskim,nieafryka«skim)ifilozofi¦etiopsk¡(cho¢
my±lchrze±cija«skiej,semickiejEtiopiijestmy±l¡religijn¡tradycjipi±miennej,
nieoralnej),alezwł.my±lstaroegip.ignoz¦kopt.,anawetfilozofi¦±w.Augu-
styna(ale—charakterystyczne—wył¡czaj¡zniejarab.my±lislamsk¡).
Problem¹ródełimetod.Podej±cieetnofilozoficznemadzi±licznych
zwolennikóww±ródantropologów,socjologówietnologów,natomiastspotyka
si¦zlicznymizarzutamizestronyfilozofówafryka«skich.Podstawowymza-
rzutemjestzarzutmieszania¹ródeł,metod,poj¦¢iwyników:ł¡czysi¦filozofi¦
zreligi¡imistyk¡,dowolnytekstkulturyoralnejuznajezarównowa»nytek-
stomrefleksyjnym,mieszasi¦(rzekomoporównuj¡c)poj¦ciaiinstytucjezkultur
nabardzoró»nympoziomierozwoju,takjakbyniebyłomi¦dzynimiró»nic.
etnofilozofia
3
PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu
Przyczyn¡tegojestholistycznepodej±ciedomy±liafryka«skiej.P.Hountondji
krytykujee.zaopieraniesi¦natrzechfałszach:miciepierwotnejjednomy±lno-
±ciwszystkich(ró»norodnych)ludówafryka«skich,acho¢bynawetposzczegól-
nychludziwobr¦bieplemienia;iluzjifilozofiijakosystemówniepodlegaj¡cych
historycznemurozwojowi;nadu»yciuwpostacitraktowaniajakofilozofiitek-
stówprzekazóworalnych,którewcaleniepretenduj¡totakiegomiana.Niejest
prawd¡,»emy±lafryka«skazawszeceniłatylkoto,cowspólne,aodrzucała
indywidualno±¢—wpoezjiisztucewida¢,»etakniejest.Niemniejwa»nym
zarzutemjestpytanieoautentyczno±¢refleksjietnofilozoficznych—powstaj¡
przecie»zopracowywaniaró»norodnych¹ródełprzezosobynawetje±liniewy-
wodz¡cesi¦zodmiennychkultur,towykształconewodmiennychwarunkach
iu»ywaj¡cedoichopracowaniametodiaparaturypoj¦ciowejcałkowicieob-
cychpierwotnymautorom.Powstałewtensposóbdziełafilozofiikolektywnej
czykulturowejs¡zatemnierozpoznawalnejakowłasneprzeznosicielidanej
kultury,gdy»s¡wytworemantropologów,którzychc¡sobiedoda¢chwały,fi-
lozofuj¡c.F.Eboussi-Boulagatwierdzi,»ee.jesttylkorodzajemretorykiper-
swazyjnejczyekshortatywnej,rodzajemmowyobro«czej,usiłuj¡cejukaza¢co±,
czegoniema.E.niejestwstanieodpowiedzie¢nawetnapytania:czymjest
e.jakofilozofia,jakimimetodamisi¦posługuje,jakijestjejprzedmiot,wjaki
sposóbmo»esi¦przejawi¢jej«esencja»itp.
Wkłade.domy±lizachodniej.Mówisi¦,»ee.wzmogłateore-
tycznyrasizmieurocentryzm.ZdaniemP.O.Bodunrina,e.poprzezsweprace,
tworzonepocz¡tkowodlaodbiorcyzachodniego,stworzyłamocniejszepodsta-
wydladotychczasowegoniekrytycznegopodej±ciaporównawczego,neguj¡ce-
gowarto±¢my±liafryka«skiej.Dokonujesi¦tegodefiniuj¡c(obiektywizuj¡c)
my±lenieafryka«skie(Africanthinking)iwprowadzaj¡cpoj¦ciejego„inno±ci”
(othering)wstosunkudomy±leniazachodniegoorazuto»samiaj¡ctopierw-
szezanimizmem,którywmy±lizachodniejmacz¦stosenspejoratywny—
my±lenianierozwini¦tego,my±liprzednaukowej,przedfilozoficznej,przedracjo-
nalnej,przedkrytycznej,zabobonnej.Tymczasemesencjalizacjadynamicznych
warto±ciafryka«skichniemanicwspólnegoz„filozofi¡afryka«sk¡”—aich
uogólnionymodel,jakoczego±typowegodlawszystkichAfryka«czyków,jest
sztucznymkonstruktemumysłowymnaiwnejpozytywistycznejkomparatysty-
ki.C.Guillaumin,dostrzegaj¡cwpracachetnofilozoficznychzwł.odwołaniesi¦
dowspólnotykrwi,solidarno±cirodzinnej,płodnegomacierzy«stwakobiece-
go,emocjonalizmuisymbiozyzrytmemkosmicznymuwa»a,»ee.sprowadza
człowieka(Murzyna)dofunkcjibiologicznej.Orukazwracauwag¦,»eindy-
widualnyfilozofwdowolnejkulturze—cho¢bynajgenialniejszy—tylkowtedy
si¦wyró»niaztła„filozofiidanejkultury”,gdytotłojestokre±loneiznane.
Niemo»najednaktłauto»samia¢zdziełemjakiego±badacza,którytwierdzi,
»epodałobiektywnyopisfilozofiidanejkultury.Krytycznerozró»nieniaOruki
s¡istotnymwkłademdometodologiie.
Praceniektórychetnofilozofów(np.K.Wiredu)próbuj¡cychjednakodpo-
wiedzie¢napytanie,czyistniej¡uniwersaliakulturowe,doprowadziłydozaska-
kuj¡cychwnioskówprzecz¡cychrelatywizmowi(deskryptywnemuinormatyw-
nemu)idozredefiniowanianast¦puj¡cegopytania:„czyistniej¡nie-unwersalia
kulturowe?”.M.Hebga,broni¡ce.,zwracauwag¦,»efilozofiawsz¦dziewy-
etnofilozofia
4
PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu
wodzisi¦zmitów,poda«ipraktykcodziennych,atylkofilozofiazachodnia,
zpowodulenistwa,odwieluwiekówch¦tniejodwołujesi¦dotekstów,ni»do
faktów.Trzeba,abyfilozofowiepodj¦liwysiłekpracywterenie(itoniekoniecz-
niewobr¦biewłasnejkultury),gdzieskonfrontuj¡swetezyzrzeczywisto±ci¡,
dzi¦kiczemuichrozumowaniezostaniewzbogaconeprzezaspektporównaw-
czy.Dotyczytozarównomy±licielizachodnich,jakizwł.okcydentalizuj¡cych
filozofówafryka«skich:tylkowtensposóbkrytycye.b¦d¡mogliuwolni¢si¦od
fetyszyzmuracjonalizmu,narz¦dziakolonialistów,któryimwskazujenanorm¦
ideologiczn¡iutopijn¡(definicj¦)filozofii.
Czyniones¡próbykwestionowaniaosi¡gni¦¢e.tak»ezinnychpozycji,np.
my±lifeministycznej,któraatakujewszelkiewnioskiopartenatradycyjnym(dla
danychkultur)m¦sko-»e«skimpodzialeról,jako„typowom¦skiekonstrukty,
nieuwzgl¦dniaj¡ceperspektywykobiecej”.
Nurtyfilozofiiafryka«skiej.
Jakoskutekkrytykiproponujesi¦zamiast
e.innepodej±ciadofilozofiiafryka«skiej.Wewspółczesnejfilozofiiafryka«-
skiejwyró»niasi¦cz¦sto4nurty:e.,filozofi¦m¡dro±ciow¡(sagephilosophy,
philosophicsagacity),filozofi¦nacjonalistyczno-ideologiczn¡orazfilozofi¦pro-
fesjonaln¡(autoremtegowyró»nieniajestOruka).Odpoł.lat80.XXw.mi¦dzy
przedstawicielamifilozofiiafryka«skiejtrwaspór,czymamytudoczynienia
zczterematypamifilozofii,czyczteremametodamifilozofowaniawAfryce.
Wszystkieodnosz¡si¦wpewiensposóbdotradycjioralnejidlategoprzeznie-
którychmy±licieliafryka«skichzlat90.(np.A.Nazombe,I.Okpewho)3dalsze
uznawanes¡zarozwini¦tetypypierwszegopodej±cia,cho¢unikaj¡nazwy„et-
nofilozofia”,jakocorazmniejpopularnej.
Wtejinterpretacjipodstawowepodej±cie(etnofilozoficzne)to„tradycja
przechowana”,wktórejdokonujesi¦jedyniezapisutradycyjnychlokalnychpo-
da«iprzekładunaj¦zykieuropejskie,zewentualnymnadaniemimstruktury
bardziejreprezentatywnej.Drugiepodej±cie(m¡dro±ciowe)to„tradycjawcie-
lana”,wktórejautorwykorzystujetematyk¦itechnikitradycyjnejnarracjidla
omówieniado±wiadcze«swychwłasnychpostaci.Podej±cietrzecie(ideologicz-
ne)—„tradycjawysublimowana”—maporzuca¢tradycyjn¡form¦poda«,ale
zachowywa¢ich„trwał¡istot¦”,któranast¦pniezostajezastosowanadowarun-
kówspołeczno-politycznychwspółczesnychautorowi.Podej±cieczwarte(pro-
fesjonalne)—„tradycjazrewidowana”—zawieranietylepogl¡dna±wiatokre-
±lonego±rodowiskakulturowego,zdefiniowanegoznanymiwarunkami,ilekul-
tury,któramasi¦zniegorozwin¡¢wprocesieewolucji.Orukadodajedonich
jeszcze2nurty,którepojawiłysi¦naprzełomielat80.i90.—nurthermeneu-
tycznyinurtartystyczno-literacki.Niemaw¡tpliwo±ci,»ewszystkietenurty
wprostlubpo±rednioczerpi¡zdorobkue.
Nurtm¡dro±ciowy.Najbli»szee.jestpodej±ciedrugie,którejestnaj-
młodszymtypemfilozofiiafryka«skiej,tak»eniektórzynawetkwestionuj¡je
jakotypodr¦bny.Maonopolega¢naodnajdowaniuwspołecze«stwieuznanych
m¦drców(zwł.niepi±miennych),odktórychnale»yczerpa¢ichindywidualn¡
wiedz¦,refleksj¦filozoficzn¡,spojrzenienaproblemyitp.ZdaniemBodunri-
napojawiasi¦jednakmetodologicznyproblemautorstwa:gdyprofesjonalny
filozofzadajepytaniam¦drcowi,kieruj¡cjegoprocesemmy±leniawsposób
wcze±niejmunieznany,torezultattegoprocesujestodbiciemprzekona«obu.
etnofilozofia
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
