Ewolucja polityki zagranicznej II RP - notatka (UW), HISTORIA, 11. Czasy najnowsze, Polityka zagraniczna II RP
Evolutionary Psychology, Psychologia ewolucyjna
Evol integrat, psychologia, psychologia ewolucyjna
Ewolucja strategii militarnej NATO, NATO
Ewolucja operacji pokojowych ONZ, Bezpieczenstwo, Bezpieczeństwo(1)
Ewolucja pedagogiki od sztuki wychowania do nauki o wychowaniu człowieka Kujawiński Jerzy PEŁNA WERSJA, N jak Nauka
Ewolucjonizm a Prawo by Załuski, PRAWO UJ, TEORIA PRAWA
Ewolucja techniki sekcyjnej – od Virchowa do Virtopsy®, Nauka, MEDYCYNA WETERYNARYJNA, weterynaria sądowa
Ewolucja koncepcji wykorzystania zbóż w gospodarce i żywieniu człowieka, Dietetyka Zdrowie, Ksiazki, Rozne
Ewolucja myślenia systemowego w terapii rodzin PEŁNA WERSJA, Podręczniki, lektury
Ewolucja2, Ewolucjonizm - kreacjonizm, Ewolucja
[ Pobierz całość w formacie PDF ]1
SPIS TREŚCI
2
Pustynia Gobi po 30 latach
Zofia Kielan-Jaworowska
Polsko-Mongolskie Wyprawy Paleontologiczne na pustynię Gobi w latach 1963-1971 to złoty wiek
polskiej paleontologii. Do dziś w Instytucie Paleobiologii PAN trwa naukowe opracowanie
pozyskanych wtedy skamieniałości. Poszukiwania w Mongolii prowadzą teraz badacze z innych
krajów.
12
Świat żywy pustyni Gobi sprzed
70 milionów lat
Karol Sabath
Jest już dość danych o organizmach z późnej kredy Mongolii, by powziąć wyobrażenie o przebiegu i
naturze przemian ich ekosystemu. Eksponowane w Muzeum Ewolucji szczątki dinozaurów, żółwi,
jaszczurek i ssaków z pustyni Gobi to świadectwa bogactwa przyrody schyłku ery mezozoicznej i
podobieństw ówczesnych faun i flor azjatyckich i północnoamerykańskich.
Biuletyn
Muzeum Ewolucji
Instytutu
Paleobiologii PAN
Pałac Kultury i Nauki
w Warszawie
(wejście od
ul. Świętokrzyskiej)
30
Zmiany klimatu
Zbigniew Jaworowski
Nie da się skutecznie przewidywać przyszłości światowego klimatu
bez wiedzy o jego dawnej i niedawnej przeszłości. Odczytana z
zapisu kopalnego wiedza o przebiegu i przyczynach przemian
środowiska umożliwia zrozumienie przyrodniczych uwarunkowań, w jakich dokonywała się historia
ludzkości.
ISSN 1730-48
37
Historia ewolucyjna mszyc
Piotr Węgierek
Redakcja
Jerzy Dzik
dzik@twarda.pan.pl
Wbrew niepozornym rozmiarom mszyce rządzą stosunkami
ekologicznymi w wielu dzisiejszych środowiskach lądowych.
Zdumiewająco kompletny zapis kopalny umożliwia
prześledzenie przez dwieście milionów lat ewolucji ich anatomii, a pośrednio sposobu życia.
Skład i opracowanie
graficzne
Katarzyna M. Dzik
43
Czy krokodyle
zastąpiły fitozaury
Tomasz Sulej
Wielokrotne pojawianie się
zadziwiająco podobnych konstrukcji anatomicznych w historii świata zwierzęcego jest przejawem
inżynierskich ograniczeń ewolucji. Wymiana wodnych tekodontów (fitozaurów) na krokodyle na
przełomie triasu i jury jest jednym z bardziej kontrowersyjnych zdarzeń tego typu.
Biuletyn Muzeum Ewo-
lucji EWOLUCJA jest wy-
dawnictwem ukazującym
się nieregularnie. Zamiesz-
cza artykuły popularyzują-
ce wiedzę o historii organi-
zmów i ich środowiska
a szczególnie o uwarunko-
waniach i mechanizmach
ewolucyjnych przemian
przyrody.
47
Narodowe Muzeum Przyrodnicze;
historia i marzenia
Jerzy Dzik
Warszawa jest jedyną stolicą cywilizowanego świata
pozbawioną muzeum przyrodniczego. Ponad dwieście lat
trwają już bezskuteczne starania o utworzenie w Polsce
centralnej instytucji odpowiedzialnej za dokumentację stanu ojczystej przyrody i upowszechnianie
wiedzy o niej.
Nr 2 kwiecień 2004, EWOLUCJA
2
Pustynia Gobi po trzydziestu
latach
Zofia Kielan-Jaworowska
rzyáam juĪ w czasach studenckich.
Uniwersytet Warszawski powoli
dĨwigaá siĊ wówczas z gruzów, a po
przedwojennym Zakáadzie Geologii i Pa-
leontologii, mieszczącym siĊ na terenie
gáównych zabudowaĔ Uniwersytetu przy
Krakowskim PrzedmieĞciu, zostaáy jedy-
nie zgliszcza. Profesor Roman Kozáowski
rozpocząá juĪ wykáady paleontologii
wmaáym pokoiku swojego prywatnego
mieszkania przy ul. Wilczej. Tam wáaĞnie,
wiosną 1946 roku usáyszaáam po raz
pierwszy, Īe paleontolodzy z AmerykaĔ-
skiego Muzeum Historii Naturalnej w No-
wym Jorku zorganizowali w latach 1922-
1930 piĊü wypraw paleontologicznych na
pustyniĊ Gobi leĪącą na terenach Mongo-
lii i Chin. ZnaleĨli miĊdzy innymi czaszki
najstarszych znanych wówczas ssaków
áoĪyskowych, pochodzące z okresu kredo-
wego, jaja i szkielety dinozaurów, oraz
liczne szkielety ssaków z okresu trzecio-
rzĊdowego.
W roku 1949 dotaráy do nas z opóĨ-
nieniem wiadomoĞci o trzech rosyjskich
wyprawach do Mongolii, zorganizowa-
nych przez Instytut Paleontologiczny
w Moskwie. Paleontolodzy rosyjscy
w 1946 roku odbyli ekspedycjĊ rekone-
sansową do Mongolii, a nastĊpnie zorga-
nizowali dwie duĪe wyprawy w latach
1948 i 1949. Odkryli záoĪe skamieniaáych
koĞci w Dolinie NemegetaĔskiej w poáu-
dniowej czĊĞci mongolskiej pustyni Gobi.
Ich osiągniĊcia byáy imponujące. Z pia-
skowców póĨnej czĊĞci okresu kredowego
wydobyto liczne szkielety wielkich dino-
zaurów, wĞród których dominowaá roĞli-
noĪerny
Saurolophus
i drapieĪny
Tarbo-
saurus
; wydobyto teĪ szkielety wielkich
dinozaurów pancernych, oraz zebrano
liczne ssaki trzeciorzĊdowe. Wszystkie te
szkielety, z wyjątkiem jednego, który
wróciá do Mongolii, znajdują siĊ obecnie
w Moskwie.
Nie przypuszczaliĞmy wówczas, Īe
zorganizowanie nastĊpnej serii wypraw
paleontologicznych do Mongolii przypad-
nie w udziale nam.
Organizacja Polsko-Mongolskich
Wypraw Paleontologicznych
W 1960 roku Roman Kozáowski, zaáo-
Īyciel i pierwszy kierownik Zakáadu Pale-
ozoologii PAN przeszedá na emeryturĊ iod
stycznia 1961 roku objĊáam kierownictwo
Zakáadu po nim. W roku 1962 Polska Aka-
demia Nauk miaáa podpisaü umowĊ
o wspóápracy naukowej z niedawno utwo-
rzoną Akademią Nauk Mongolskiej Repu-
bliki Ludowej i profesor Kozáowski uznaá,
Īe to okazja do zorganizowania wspólnych
wypraw paleontologicznych. Pojechaá wiĊc
do Uáan Bator wraz z delegacją Prezydium
PAN zabierając ze sobą przygotowany prze-
ze mnie trzyletni (1963-1965) program wy-
praw. W nastĊpnym roku 1963 wysáaliĞmy
do Mongolii pierwszą rekonesansową wy-
prawĊ, którą kierowaá nieĪyjący juĪ mój ko-
lega Julian Kulczycki.
Przygotowanie duĪych wypraw jest za-
daniem trudnym technicznie, wymagają-
cym wysiáku organizacyjnego i zaangaĪo-
wania duĪego zespoáu. Ze strony polskiej
uczestniczyáo w nich kilkanaĞcie osób i kil-
ka ze strony mongolskiej. W Warszawie
gromadziliĞmy sprzĊt potrzebny do prowa-
dzenia prac wykopaliskowych, gips dla
chronienia okazów przy transporcie i Ğrodki
do ich pakowania. Skompletowaü naleĪaáo
peáne wyposaĪenie obozów obejmujące na-
mioty, Ğpiwory, dachy nad stoáy, kuchnie
polowe, ĪywnoĞü na trzy miesiące pobytu
w terenie dla okoáo 20 osób, aptekĊ, samo-
chody ciĊĪarowe i maáe terenowe, oraz ben-
zynĊ dla nich. W Mongolii nie byáo wów-
czas benzyny wysokooktanowej dla samo-
chodów ciĊĪarowych Star 66, wypoĪyczo-
nych nam na wyprawy przez fabrykĊ w Sta-
rachowicach. Caáy ten áadunek zajmujący
dwa duĪe wagony towarowe oraz odkrytą
platformĊ, na której jechaáa benzyna, byá
wysyáany przed wyprawą koleją w marcu
z Warszawy do Uáan Bator. W maju byá od-
bierany przez naszych kolegów mongol-
skich. Uczestnicy wypraw przylatywali sa-
molotem z Warszawy do Uáan Bator w ma-
ju lub w czerwcu. Zazwyczaj dwa tygodnie
spĊdzaliĞmy najpierw w Uáan Bator za-
EWOLUCJA, Nr 2 kwiecień 2004
O
wyprawach na pustyniĊ Gobi ma-
PUSTYNIA GOBI PO 30 LATACH
3
áatwiając formalnoĞci
i przygotowując sa-
mochody do drogi.
Zwykle teĪ wynajmo-
waliĞmy jeszcze dwie
ciĊĪarówki z kierow-
cami mongolskimi do
przewiezienia czĊĞci
sprzĊtu do stolicy po-
áudniowogobijskiego
ajmaku (wojewódz-
twa) Daáan Dzadgad,
gdzie wynajmowali-
Ğmy ogrodzony teren
lub szopĊ na magazyn.
CiĊĪar organiza-
cji wyprawy od stro-
ny technicznej spoczywaá na barkach Ma-
cieja KuczyĔskiego, który na kilka lat
podjąá pracĊ w naszym Instytucie i po-
ĞwiĊciá siĊ temu zadaniu. KuczyĔski, ar-
chitekt z wyksztaácenia, podróĪnik i spe-
leolog, zdobyá doĞwiadczenie w organiza-
cji wypraw podczas ekspedycji Polskiej
Akademii Nauk na Spitsbergen w 1957/58
roku i kierując wyprawami speleologicz-
nymi do róĪnych krajów.
18 cm dáugoĞci. Z przodu czaszki spogląda-
áy na mnie wielkie oczodoáy. Dach czaszki
byá páaski, silnie zgrubiaáy, zbudowany z or-
namentowanych koĞci prawie 2 cm grubo-
Ğci. Miaáam oto szczĊĞcie znaleĨü czaszkĊ
pachycefalozaura. Zapakowaáam ją do ple-
caka i zaniosáam do obozu. NastĊpnego dnia
przystąpiliĞmy do wydobywania reszty
szkieletu. W tymĪe roku w Aátan Uáa w Do-
linie NemegetaĔskiej odkryliĞmy i wydoby-
liĞmy szkielet duĪego zauropoda, zachowa-
nego bez krĊgów szyjnych i czaszki. Wydo-
bycie trzynastometrowego szkieletu i prze-
transportowanie go do miejsca, gdzie mogáy
podjechaü samochody, zajĊáo nam peány
miesiąc, przy czym w pracach tych braáo
udziaá kilkanaĞcie osób. ZnaleĨliĞmy teĪ do-
brze zachowaną czaszkĊ zauropoda. Wcale
nie spodziewaliĞmy siĊ natrafienia na te
wielkie czworonoĪne
giganty w osadach
najmáodszej kredy
Mongolii.
Gdyby co rok or-
ganizowaü duĪą wy-
prawĊ, nie mieliby-
Ğmy czasu nawet na
rozpakowanie i wy-
preparowanie choüby
czĊĞci zebranych ko-
lekcji, nie mówiąc
o wstĊpnym opraco-
waniu naukowym.
Z tego powodu
w 1966 roku zrobili-
Ğmy przerwĊ. W latach
1967, 1968 i 1969 wy-
syáaliĞmy do Mongolii
jedynie trzyosobowe
grupy paleontologów.
Uczestnicy ekspedycji z
1965 roku w Aátan Uáa
Przebieg wypraw na pustyniĊ Gobi
W latach 1964 i 1965 prowadziliĞmy na
pustyni Gobi prace wykopaliskowe na bar-
dzo duĪą skalĊ. Nie mogáam wyjechaü
z kraju na caáy sezon badawczy (ponad trzy
miesiące) pierwszej z tych ekspedycji.
Zwróciáam siĊ wiĊc do Kazimierza Kowal-
skiego, kierownika Zakáadu Zoologii
Systematycznej PAN w Krakowie, aby ob-
jąá kierownictwo wyprawy, a sama spĊdzi-
áam w Mongolii tylko miesiąc. Profesor Ko-
walski znakomicie kierowaá pracami, które
zaowocowaáy bardzo cenną kolekcją dino-
zaurów i innych gadów oraz ssaków kredo-
wych i trzeciorzĊdowych. Kolejne wyprawy
pracowaáy pod moim kierownictwem.
Podczas wyprawy 1965 roku wĊdrując
w poszukiwaniu skamieniaáoĞci dnem páyt-
kiego wąwozu we wschodniej czĊĞci rozga-
áĊzionych odsáoniĊü formacji Nemegt spo-
strzegáam, Īe w Ğcianie wąwozu, okoáo 3 m
nad dnem, sterczą koĞci. WspiĊáam siĊ tam
i zobaczyáam w Ğcianie uáoĪone w porządku
anatomicznym koĞci niewielkiego (najwy-
Īej póátora metra dáugoĞci) dinozaura. Na
wąskiej póáce skalnej, na której stanĊáam le-
Īaá oderwany od Ğciany blok piaskowca,
w którym tkwiáa czaszka, mierząca okoáo
Szkielet dinozaura
pancernego
Saichania
zostaá znaleziony w
Chulsan w trudno
dostĊpnym miejscu
Nr 2 kwiecień 2004, EWOLUCJA
4
PUSTYNIA GOBI PO 30 LATACH
Szkielet máodocianego
dinozaura rogatego
Protoceratops
z Bajn
Dzak
wciągu tysiĊcy lat. Jednym z najbardziej in-
teresujących odkryü naszych ekspedycji byáo
znalezienie w roku 1971 doskonale zachowa-
nego prawie kompletnego szkieletu maáego
dinozaura drapieĪnego
Velociraptor
, szcze-
pionego ze szkieletem maáego dinozaura ro-
ĞlinoĪernego
Protoceratops
. ZdjĊcia tych
záączonych szkieletów byáy czĊsto publiko-
wane w ksiąĪkach na caáym Ğwiecie pod na-
zwą „walczących dinozaurów”, które zginĊ-
áy podczas walki. W tym samym roku roku
1971 natrafiáam na najmniejszą z czaszek pa-
chycefalozaurów, tym razem w osadach
máodszych, formacji Barun Gojot w Chul-
san, na wschód od Nemegt, pierwszego dnia
po zaáoĪeniu tam obozu.
ChcieliĞmy kontynuowaü wykopaliska
po roku 1971, ale wáadze Mongolskiej Aka-
demii Nauk poinformowaáy nas, Īe nie ma-
ją dostatecznej liczby paleontologów, by
obsáuĪyü nasze wyprawy. Od 1970 roku
pracowaáy bowiem w Mongolii równolegle
do naszych ekspedycje Radziecko-Mon-
golskie i kontynuowanie naszych wypraw
okazaáo siĊ niemoĪliwe.
Znalezisko czaszki i
przedniej czĊĞci
szkieletu dinozaura
pancernego
Saichania
z
Chulsan
Podczas tych trzytygodniowych „mini-
ekspedycji” nie prowadziliĞmy prac wyko-
paliskowych, lecz poszukiwaliĞmy drob-
nych skamieniaáoĞci, przede wszystkim ssa-
ków i jaszczurek, na powierzchni odsáoniĊü
piaskowców wieku kredowego. ZebraliĞmy
wtedy wiele cennych okazów.
W roku 1969 podpisaliĞmy kolejną
umowĊ o wspóápracy paleontologicznej
z kolegami mongolskimi, co umoĪliwiáo
dwie wielkie ekspedycje, prowadzące po-
waĪne prace wykopaliskowe w latach 1970
i 1971. Podczas wyprawy 1970 roku
Halszka Osmólska natrafiáa na nadzwyczaj
dobrze zachowaną czaszkĊ pachycefalo-
zaura (zdjĊcia na okáadce) w piaskowcach
formacji Nemegt w Nemegcie, w póánoc-
nej czĊĞci odsáoniĊü. W odsáoniĊciu, które
nazwaliĞmy Chermin Caw II, na niewiel-
kim obszarze natrafiliĞmy w 1970 roku na
niebywaáą iloĞü skamieniaáoĞci, które nagro-
madziáy siĊ tam w wyniku wietrzenia skaá
Preparowanie skamieniaáoĞci
Po zakoĔczeniu kaĪdej wyprawy zgro-
madzone zbiory byáy prowizorycznie dzie-
lone w Uáan Bator miĊdzy stronĊ polską
i mongolską, a znaczna ich czĊĞü byáa na-
stĊpnie wysyáana koleją do Warszawy.
Umowy miĊdzy Akademiami obu krajów
przewidywaáy, Īe po zakoĔczeniu opraco-
waĔ naukowych wiĊkszoĞü zbiorów dino-
zaurów, zwáaszcza zaĞ typy opisowe, zosta-
nie odesáana do Mongolii. Tak siĊ teĪ staáo.
W Polsce pozostaáy tylko oryginalne ekspo-
naty tych grup, które byáy reprezentowane
w zgromadzonych kolekcjach przez wiĊcej
niĪ jeden okaz. Jak koledzy mongolscy
stwierdzili w 2002 roku, tylko Polacy wy-
wiązali siĊ w ten sposób z zobowiązaĔ wo-
bec Mongolii.
Gdy jesienią 1964 roku pierwsze zbiory
z pustyni Gobi przybyáy koleją do Warsza-
wy, Instytut stanąá przed zadaniem zorgani-
zowania nowej pracowni preparatorskiej.
Wprawdzie Instytut zatrudniaá kilku wyso-
ko wykwalifikowanych pracowników tech-
nicznych, ale nie byá to zespóá wystarczają-
cy do wydobycia ze skaáy wielu niekiedy
ogromnych szkieletów dinozaurów oraz
zmontowania ich dla celów ekspozycji.
Osobnym zadaniem byáo preparowanie cza-
szek drobnych ssaków z okresu kredowego,
EWOLUCJA, Nr 2 kwiecień 2004
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
